Een vreemd soort ziekenhuisgang met heel veel kapotte deuren, een rolstoel met een heliumballon eraan vastgeknoopt en een baby die achtergelaten is bij een pinautomaat. Het zijn niet de meest typische dingen die je in een museum verwacht aan te treffen, tenzij je weet dat Elmgreen & Dragset tentoonstellen in het betreffende museum. Mocht je binnenkort naar de Statens Museum for Kunst (SMK) in Kopenhagen gaan, dan ben je vast gewaarschuwd. Daar is namelijk momenteel de solotentoonstelling Biography van het befaamde kunstenaarsduo te zien.
Michael Elmgreen (Denemarken, 1961) en Ingar Dragset (Noorwegen, 1968) leerden elkaar in 1995 kennen in een club in Kopenhagen. Ze voelden zich meteen enorm tot elkaar aangetrokken en onderhielden vanaf dat moment een liefdesrelatie die bijna tien jaar zou duren. Ze wilden alles in het leven graag delen, en besloten niet alleen samen te wonen maar ook samen te werken. Elmgreen schreef, voor hij Dragset ontmoette, Deense poëzie maar voelde onvrede over het beperkte publiek dat hij daarmee bereikte. Daarnaast vond hij het creatieve proces te eenzaam. Omdat Dragset theater had gestudeerd leek performance kunst hen “een natuurlijk ontmoetingspunt” en dus geschikt om samen aan te werken. Elmgreen en Dragset beperkten zich echter niet lang tot performances, maar breidden uit naar sculpturen en installatiekunst en vergaarden al snel roem en succes. Nu werken ze in diverse media met een team van zeven man onder hen.
In hun werk spelen de twee kunstenaars vaak een spel met de realiteit. Sinds 1997 is het duo bezig met de serie Powerless Structures, waarvan een aantal werken in het SMK te bewonderen zijn. Zo hangt er in een lange witte gang een grote klok aan de muur waarvan de uurwijzer is vast getapet. Doelloos tikt de secondewijzer verder, terwijl de tijd op de klok nooit meer zal wijzigen. De originele functie van de klok is op komische wijze onderuit gehaald. Hetzelfde geldt voor het grote aantal deuren in de witte gang. Het lijken normale deuren, maar wanneer je beter kijkt wordt duidelijk dat er met allen iets mis is. De klink van de deur in Powerless Structure , Fig 131 (2001) is bijvoorbeeld náást de deur geplaatst, waardoor de deur nooit geopend kan worden.
Veel van hun werken gaan over de kunstwereld. In Between Other Events (2000) lieten ze bijvoorbeeld twee schilders de lege galerieruimte van Galerie für Zeitgenössische Kunst in Leipzig overschilderen gedurende de gehele tentoonstellingsperiode. Er werden maar liefst 35 lagen witte verf aangebracht. Wat normaal gesproken onzichtbaar blijft voor het publiek en achter gesloten deuren tussen tentoonstellingen door wordt gedaan maakten de kunstenaars zichtbaar. Het is een kritiek op het idee dat de ‘white cube’ een neutrale omgeving voor kunst zou zijn. Ook Prada Marfa (2005) is een kritiek op de ‘white cube’, maar dan op de vercommercialisering ervan. Het is een minimalistische Pradawinkel die ze middenin de verlaten woestijn in Texas hebben gebouwd. Met dit werk tonen ze op humoristische wijze dat de macht van mode ook een bepaalde context nodig heeft en zonder deze context compleet doelloos is.
Kenmerkend voor het werk van het duo is dat het publiek het niet zomaar passief kan aanschouwen. In de zomer van 2011 richtten Elmgreen en Dragset de Onderzeebootloods in Rotterdam in als stadswijk, inclusief grijs betonnen flatgebouw, een verlaten parkeerplaats, een toiletblok en een kinderreuzenrad. Het geheel deed aan als een Oost-Europese achterstandswijk. Het duo had acteurs ingehuurd die ‘er woonden’ en je soms leken te achtervolgen. Misschien wel een kritiek op de museumbezoekers die over het algemeen dit soort locaties liever mijden, of een kritiek op voyeurisme. Ook in het SMK is er een werk te zien dat kritisch lijkt op voyeurisme. Door de ramen van twee klapdeuren zie je dat de zaal die je zo gaat betreden een kleine ziekenzaal lijkt. Na even gecheckt te hebben op het bordje naast de deuren of het werkelijk de bedoeling is dat je de ruimte binnenstapt, duw je de klapdeuren open. Dat gaat niet zonder een gekraak en gepiep van heb-ik-jou-daar, waardoor je je meteen ongemakkelijk voelt. In het zaaltje staan een viertal bedden waarin zieke ‘mensen’ liggen, realistisch uitziende poppen. Het is een vreemd schouwspel dat niet in een museum thuishoort, en tegelijkertijd valt op hoeveel deze witte ruimte gemeen heeft met de overige witte zalen van het museum.
Na de beëindiging van hun liefdesrelatie in 2004 woont Elmgreen in Londen en Dragset in Berlijn. De gezamenlijke studio bevindt zich in Berlijn. Dat heeft zo zijn effect gehad op hun werkwijze. Waar ze eerst dag en nacht in elkaars nabijheid over projecten konden praten, moeten ze nu hun gesprekken voeren via e-mail of telefoon. De basis voor hun werk is namelijk een continu dialoog. Ze reizen echter ook veel op en neer tussen Berlijn en Londen en trekken samen regelmatig naar andere plaatsen waar ze tentoonstellingen hebben. Zo zijn ze alsnog veel in elkaars gezelschap. Samen bedenken ze hun concepten. Ze hebben veel verschillende “gekke” ideeën waarvan ongeveer 10 procent daadwerkelijk wordt uitgevoerd. In hun studio in Berlijn werkt een team van zeven mensen voor de kunstenaars, dat veel van het uitvoerende werk verricht. Naast de concepten maken Elmgreen en Dragset de schetsen voor het werk en behouden ze over elk aspect van de realisatie strikte controle. Daardoor kan het totale werkproces lang duren. Zo duurde het een jaar voor de sculptuur Powerless Sctructures Fig 101 af was. Dit werk maakten de kunstenaars voor Trafalgar Square, een bekend plein in London met in elke hoek een sokkel met sculptuur. Één van de sokkels was door geldgebrek leeg gebleven en in 2012 werd de opdracht voor een sculptuur op deze sokkel uitbesteed aan Elmgreen en Dragset. Zij maakten een bronzen beeld van een jongen op een hobbelpaard. Volgens het duo krijgt deze jongen door de context van het plein de status van historische held. Een komisch idee.
Steeds weer schopt het duo tegen conventies aan. Een deur die niet open kan, een witte galerie die wit geschilderd wordt, een jongen op hobbelpaard als held. De komische noot is voelbaar, net als een kritische ondertoon. Zeker is dat Elmgreen & Dragset inmiddels een flink oeuvre hebben opgebouwd dat zeker het bekijken waard is.
MY CUP OF CULTURE 